Theo đánh giá của New York Times (NYT), tiểu thuyết gia người Colombia Gabriel García Márquez đã pha trộn giữa hư cấu và thực tế để khắc họa được hiện thực lớn lao của Mỹ Latinh.
Gabito sinh ra ở Aracataca, Colombia vào năm 1927. Mặc dù sau đó ông thường nói nhiều tới năm 1928 – một thời điểm đáng chú ý trong lịch sử Colombia. Đó là năm xảy ra vụ thảm sát khét tiếng những công nhân trồng chuối đình công trên bờ biển Caribe thân yêu của ông. Gabito từng nói rằng đó có lẽ là ký ức sớm nhất của ông.
Và câu chuyện thần thoại về Gabriel García Márquez đã được thế giới biết tới. Ông là bậc thầy của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo, người đoạt giải Nobel, người đã pha trộn giữa thực tại và hư cấu để khắc hoạ thực tế lớn lao của đời sống Mỹ Latinh.
Lượng công việc ông làm trong cả cuộc đời cũng lớn lao như vậy. Danh mục tác phẩm của ông, ít nhất 24 cuốn bao gồm tiểu thuyết, tiểu thuyết ngắn, tuyển tập truyện và tác phẩm phi hư cấu, trải dài khắp thể loại từ hình sự tội phạm, tiểu thuyết lãng mạn, bình luận chính trị và tiểu thuyết lịch sử. Tác phẩm của Gabriel đáp ứng được mọi nhu cầu của độc giả.
Huyền thoại về Gabriel García Márquez đã bắt đầu
Tuy nhiên, điểm thu hút chính là tiểu thuyết của ông. Trong một bài đánh giá được xuất bản sau khi ông qua đời, nhà phê bình Michiko Kakutani của tờ New York Times đã mô tả vũ trụ của García Márquez là “một giấc mơ cuồng nhiệt trong đó tình yêu, đau khổ và sự cứu chuộc không ngừng di chuyển luân phiên vừa kịp nhau trên dải băng Möbius”.
Gần như tất cả tiểu thuyết của Gabriel đều bắt nguồn từ trải nghiệm cuộc sống của ông và các chủ đề thường xuyên là nỗi ám ảnh về tình yêu, ký ức, quyền lực tuyệt đối và cuộc tìm kiếm bản sắc tập thể. Mẹ tác giả thường nhận xét rằng các tác phẩm của Gabriel được viết bằng mật mã và bà mang theo chìa khóa.
Trong đời sống riêng, cuộc sống của ông cũng thu hút nhiều tranh cãi. Tình bạn của ông với nhà lãnh đạo Fidel Castro đã khiến FBI và phe cánh tả có một chút không tin tưởng ông. Hay như nhà văn người Peru Mario Vargas Llosa, từng là bạn và một người cạnh tranh trong làng văn, đã đấm Gabriel vì một điều gì đó. Đến những năm 1990, García Márquez không còn an toàn ở đất nước của ông nữa. Ông phải di chuyển trên đường phố Colombia bằng chiếc xe Lancia Thema có cửa sổ chống đạn và khung gầm chống bom. Cuối cùng ông đã chuyển đến thành phố Mexico, nơi ông qua đời vào năm 2014.
Dù cuộc sống riêng ra sao, Gabriel vẫn là một sự hiện diện khổng lồ trong văn học Mỹ Latinh và trở thành một phép thử với các thế hệ nhà văn mới. Họ hoặc bày tỏ lòng kính trọng đối với ông và tác phẩm của ông, hoặc tự xác định mình chống lại ảnh hưởng của ông. Sách của Gabriel bán chạy đến nỗi ngay cả những bản chép lậu cũng vẫn được lưu hành rộng rãi.
Các tác phẩm vĩ đại nhất
Có thể khẳng định rằng tác phẩm thành công nhất của Gabriel là One Hundred Years of Solitude – Trăm năm cô đơn (1967). Đây là tác phẩm về lịch sử của quê hương ông, vùng ven biển Colombia và vùng Caribbean, nơi người Tây Ban Nha lần đầu tiên bị đánh bại và là nơi Mỹ Latinh bắt đầu. Tác phẩm này chính là bản thể của Gabriel García Márquez.
Cuốn tiểu thuyết kể câu chuyện về gia tộc Buendía thần thoại, do José Arcadio Buendía lãnh đạo, và thị trấn Macondo, một câu chuyện về nơi sinh của García Márquez và châu Mỹ Latinh nói chung. Được xuất bản vào đêm trước của kỷ nguyên khủng bố và đàn áp trên khắp Nam Mỹ, đây là một câu chuyện ngụ ngôn về chủ nghĩa đế quốc: Có những thảm họa tự nhiên, nội chiến, bệnh dịch mất ngủ. Macondo vẫn trụ vững hết thảm họa này đến thảm họa khác, trong đó có cả hình tượng của vụ thảm sát chuối năm 1928, cho đến khi một cơn bão xóa sổ thị trấn này – đúng như lời tiên tri được hậu duệ cuối cùng của nhà Buendía giải mã.
García Márquez chỉ mất 18 tháng để viết tác phẩm này, mặc dù ông đã dành gần hai thập kỷ để nghiền ngẫm câu chuyện trong đầu. Trong khi đọc các bản in thử của cuốn Leaf Storm – bản thử nghiệm ban đầu của Macondo và các nhân vật liên quan, Gabriel chia sẻ với anh trai rằng: “Cuốn này hay đấy, nhưng em sẽ viết một cái gì đó mà mọi người sẽ đọc nhiều hơn Quixote”. Và ông đã làm được.
Gabriel cũng mang trong mình nhiều tế bào lãng mạn. Và Love in the Time of Cholera (Tình yêu thời thổ tả) (1985) lấy bối cảnh những năm 1930. 51 năm, 9 tháng và 4 ngày đã trôi qua kể từ khi tình yêu của nhân vật chính Florentino Ariza, người đẹp Fermina Daza, từ chối ông vì một bác sĩ giàu có. Nhưng khi đối thủ của ông (vị bác sĩ nọ) chết một cách đột ngột và ngớ ngẩn (khi đang cố gắng đuổi theo một con vẹt trên cây xoài), Florentino đã quay về tìm kiếm tình yêu của đời mình. Theo đánh giá của tiểu thuyết gia Thomas Pynchon cho NYT, Love in the Time of Cholera là lời thề vĩnh cửu của trái tim đi ngược lại với sự hữu hạn của thế giới”.
García Márquez đã tìm thấy nguồn cảm hứng ngay gần mình cho tác phẩm này. Cha của ông, Gabriel Eligio García, là một người đào hoa và quyến rũ khi giỏi thơ ca và tình ca. Ông Eligio García đã tán tỉnh mẹ của García là Luisa Santiaga trong thời gian ông nghỉ làm ở văn phòng điện báo công cộng. Gia đình bà Luisa Santiaga đã rất tức giận với câu chuyện tình yêu này. Như thể García Márquez lật ngược lại câu chuyện của gia đình và chỉ đơn giản tường thuật lại điều đó trong tác phẩm của mình.
Độc giả cũng sẽ hiểu thêm về thế giới của García Márquez thông qua Strange Pilgrims (Những người hành hương kỳ lạ) (1992). Tuyển tập truyện ngắn này giống như một ngôi nhà vui vẻ và một phụ lục cho thế giới tác phẩm của García Márquez. Một nhà thấu thị từ từ chiếm đoạt tài sản của một gia đình danh giá ở Vienna bằng cách bán cho họ những giấc mơ của mình. Một cặp vợ chồng nghèo vùng Caribbean ở Paris cảm thấy thương hại vị tổng thống bị phế truất của họ khi thấy ông sống trong nghèo khổ và lưu vong. Một người phụ nữ bị nhận nhầm vào trại tị nạn khi xe của cô bị hỏng ở sa mạc Monegros của Tây Ban Nha và chồng cô, một ảo thuật gia đang gặp khó khăn, đã bỏ rơi cô ở đó để trả thù cho tội ngoại tình tưởng tượng.
Tác giả đã đưa vào rất nhiều câu châm biếm như một lời gửi đến xã hội hiện tại. Tất cả câu chuyện về người Mỹ Latinh ở châu Âu này được khơi dậy bởi mối bận tâm của García Márquez về lịch sử, bản sắc và số phận của nơi ông sinh ra.
Bất cứ ai đang cảm thấy lạc lõng hay cuộc sống đang trong hỗn loạn cũng có thể đọc cuốn The General in His Labyrinth – Tướng quân giữa mê hồn trận) (1989) của García Márquez. Đây là một câu chuyện hư cấu về nhà cách mạng chính trị Simón Bolívar, được mệnh danh là “Người giải phóng” Nam Mỹ. Bolívar, héo mòn vì bệnh tật và bị từ chối bởi chính phủ mà ông đã giúp tạo ra, đã bắt đầu chuyến đi cuối cùng xuôi dòng sông Magdalena.
Chuyến đi là để ông nhìn lại cuộc sống của mình khi thăm lại các địa điểm chiến đấu từng có cả vinh quang và bị phản bội trong quá khứ. Đế chế Tây Ban Nha đã bị đánh bại nhưng Nam Mỹ thống nhất mà ông hằng mong ước đã bị chia cắt bởi những âm mưu và ghen tuông, những vụ ám sát và đảo chính.
Cuốn tiểu thuyết lịch sử này là một lời than thở cho quá khứ của lục địa Nam Mỹ qua con mắt của một kẻ vỡ mộng. Lời kết của cuốn sách, trích từ một lá thư mà Bolívar soạn năm 1823, đã đúc kết ý tưởng này: “Có vẻ như ma quỷ đang kiểm soát cuộc đời tôi”.
Người hâm mộ các cuộc điều tra cũng có thể sẽ muốn tìm hiểu cuốn Chronicle of a Death Foretold – Biên niên sử về một cái chết được báo trước (1981). Mọi người ở thị trấn Sucre đều biết rằng Santiago Nasar, anh hùng của Chronicle of a Death Foretold, sẽ bị giết hại. Những kẻ ám sát ông, cặp song sinh Vicario, đã nói rất nhiều điều với bất kỳ ai quan tâm.
Họ nói rằng sẽ giết Santiago với cáo buộc hủy hoại cuộc hôn nhân của chị gái họ với một người giàu có. 20 năm sau, người kể chuyện – đại diện cho góc nhìn của García Márquez – trở về quê hương để dựng lại vụ giết người. Thông qua hàng loạt đoạn phỏng vấn, vụ án thoạt nhìn có vẻ bí ẩn này được sáng tỏ và chuyển thành một câu chuyện về giai cấp, âm mưu và sự thờ ơ của một thị trấn nhỏ.
Có thể nói Memories of My Melancholy Whores – Hồi ức về những cô gái điếm buồn của tôi (2004) – tiểu thuyết cuối cùng của Gabriel cũng là tác phẩm kỳ lạ nhất ông đã viết. Trong câu chuyện này, để đón sinh nhật lần thứ 90, một người đàn ông thường xuyên đến thăm nhà thổ yêu thích của mình nhưng với một yêu cầu đặc biệt: Ông muốn ăn mừng cột mốc này với một trinh nữ. Cuối cùng, ông chọn một cô gái 14 tuổi. Khoảng cách tuổi tác của họ chắc chắn là đáng lo ngại và “Tôi không ngại thay tã”, nhân vật chính nói đùa với bà mai.
Tuy nhiên, thay vì hoàn thành công việc, cô gái bé nhỏ ngủ gục trên giường, kiệt sức vì chăm sóc anh chị em của mình và làm việc tại một nhà máy sản xuất cúc áo. Từ những lần gặp gỡ này, nhân vật chính ngày càng yêu thương và muốn chăm sóc, lo lắng cho tương lai của cô bé. Ông nhận ra rằng: “Niềm thích thú thực sự là khi được ngắm nhìn thân thể người phụ nữ ngủ say mà không bị áp lực của dục vọng hay bối rối vì ngượng ngùng”. Những trải nghiệm trong cuộc sống đã được García Márquez thể hiện lần cuối ở đây.
Trong khi những tác phẩm trên thể hiện văn phong xuất sắc của García Márquez thì tuyển tập The Scandal of the Century – Vụ bê bối của thế kỷ (2019) thể hiện một tài năng khác của ông. García Márquez đã làm việc trong các tòa soạn trên khắp châu Mỹ. Ông cũng là phóng viên ở châu Âu, Mỹ và các nơi khác. The Scandal of the Century là tuyển tập các bài báo của ông được xuất bản từ năm 1950 đến 1984 và mang đến nhiều sự kiện thời cuộc như tình trạng thiếu nước ở Caracas, nạn buôn bán tình dục và mại dâm ở Paris…
Cuốn The Autumn of the Patriarch – Mùa thu của vị trưởng lão (1975) cũng là một trong những tác phẩm vĩ đại của García Márquez. Tác phẩm này theo chân một nhà độc tài già nua khi ông ta khủng bố đất nước Caribe vô danh của mình. Các thành viên trong vòng thân cận của nhà độc tài này bị bắn bằng súng máy sau khi ông ta giả chết. Vùng biển Caribbean đã bị bán đi, bị chia cắt và chuyển đến Arizona. Tất cả chỉ còn sót lại một miệng núi lửa khổng lồ.
García Márquez gọi cuốn sách này là “bài thơ về sự cô độc của quyền lực” và cũng gọi đây là cuốn tiểu thuyết hay nhất của ông. Tác phẩm này rất khó để định dạng, giàu cảm xúc và dường như có cả nhịp điệu. Được lấy cảm hứng từ rất nhiều nhà độc tài từ Mỹ Latinh và hơn thế nữa, tác phẩm này cũng có thể giải phóng những con quỷ trong mỗi người đọc.
MINH HOA
