Lòng dạ đàn bà: Cuộc sống của những người phụ nữ trong xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX

Đôi nét về nhà văn Hồ Biểu Chánh và tác phẩm Lòng dạ đàn bà

Tên thật của nhà văn là Hồ Văn Trung, tự là Biểu Chánh, ông sinh ra trong một gia đình nghèo và đông con, tuy nhiên cha mẹ vẫn cho ông đi học đầy đủ. Từ khi còn nhỏ tác giả đã được tiếp cận với chữ Nho, về sau ông học tiếng Pháp ở trường Collège de Mytho, nay là trường THPT Nguyễn Đình Chiểu. 

Hồ Biểu Chánh bắt đầu cầm bút vào những năm đầu của thế kỉ XX, cùng thời điểm khi ông làm nghề công chức, tuy nhiên thế hệ sau này thường nhớ đến ông với vai trò là một nhà văn.

Ông được biết đến là một trong những người có khối lượng văn chương vô cùng đồ sộ, với sự nghiệp dài nửa thế kỷ, nhà văn để lại hơn 100 tác phẩm ở nhiều thể loại khác nhau như tiểu thuyết, phê bình văn học và tuồng kịch.

Thế mạnh của Hồ Biểu Chánh là ở thể loại văn tự sự, ông thường hướng ngòi bút đến vùng đất và con người Nam Kỳ trong thời kỳ xã hội có nhiều xáo trộn do chiến tranh.

Lòng dạ đàn bà là tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Hồ Biểu Chánh, trong cuốn sách ông kể về số phận của ba người phụ nữ trong xã hội cũ với những bi kịch khác nhau, để từ đó thay họ bộc bạch những tâm tư thầm kín nhất. Cuốn sách đã rất xuất sắc khi được đạo diễn Hồ Ngọc Xum chuyển thể thành bộ phim truyền hình cùng tên, ra mắt vào năm 2011.

Khung cảnh miền Nam Việt Nam hiện lên trong những trang văn của Hồ Biểu Chánh

Hồ Biểu Chánh mang một lối viết mộc mạc, chân thật nhưng cũng đầy sức hấp dẫn, không chỉ vậy văn chương của ông còn bao quát nét văn hóa đặc trưng của người dân Nam Bộ những năm đầu của thế kỷ XX.

Mở đầu tác phẩm Lòng dạ đàn bà, khung cảnh quen thuộc của một miền quê Việt Nam được mở ra với thiên nhiên và những sinh hoạt vô cùng gần gũi. Thông qua bối cảnh ấy, Hồ Biểu Chánh đã đưa tác phẩm của mình đến gần hơn với độc giả, khiến mọi người có thể cảm nhận một phần cuộc sống của mình trong câu chuyện ấy.

“Mặt trời chen lặn, ngọn gió lao xao. Dọc theo đường Cái-Tắc đi Long-Mỹ, lúa gần chín, nên trông ra ruộng có đám ửng vàng, có đám còn xanh lét.

Ngang mấy xóm, người ta thừa hứng cái cảnh trời chiều mát mẻ, nên lăng xăng ngoài đường, người thì chấp tay sau đít, bước chậm rãi, mắt ngó mông vô đồng; kẻ thì ngồi dựa bên lề, mặt tươi cười, miệng nhai nhóc nhách; khúc thì dụm năm dụm ba hỏi nhau lúa trúng ước mấy giạ một công; chỗ thì con gái con trai trửng giởn chạy tứ tung, nói cười inh ỏi.” – Lòng dạ đàn bà

Ở thời điểm ấy, văn hóa của Pháp du nhập và có ảnh hưởng không nhỏ đến những thú vui tiêu khiển của tầng lớp thượng lưu, điều đó cũng được tác giả đề cập đến trong tác phẩm của mình, như sở thích chơi hột xoàn hay xem đua ngựa.

Ông Hội đồng Lê Tấn Thành là đại diện cho tầng lớp thượng lưu trong xã hội Việt Nam lúc bấy giờ, mặc dù giàu có nhưng ông lại mắc rất nhiều thói hư tật xấu. Xuyên suốt câu chuyện là những vấn đề xoay quanh mối quan hệ của ông Hội đồng với ba người phụ nữ là vợ ông, cô Ba Huyền và cô Tư Thanh Thủy.

Những kiểu phụ nữ điển hình trong xã hội Việt Nam nửa phong kiến thời ấy được gói gọn trong Lòng dạ đàn bà, nỗi thống khổ họ phải chịu đựng trước những đòn roi vô hình mà định kiến xã hội đem lại dần được hé lộ một cách rõ nét.

Lòng dạ đàn bà khắc họa bi kịch của người phụ nữ trong những năm đầu của thế kỷ XX

Lòng dạ đàn bà là cuộc đời của ba người phụ nữ mà họ đều gánh vác những gian truân riêng, trong số họ người thì lựa chọn cách chịu đựng, người lại cố gắng để vượt qua, tuy nhiên có kẻ lại bị tha hóa trước sự dồn ép của xã hội.

Kim Diệp là người phụ nữ có học thức và giàu đức hạnh, luôn hết lòng vì gia đình và con cái. Bà sinh ra trong một gia đình khá giả, được nhiều người để ý nhưng bà đã quyết định kết hôn với ông Hội đồng Lê Tấn Thành khi mới tròn mười tuổi.

Hai người có ba đứa con, hai gái và một trai, gia cảnh lại khấm khá, tưởng rằng đó sẽ là một gia đình vô cùng hạnh phúc thế nhưng cuối cùng bà Hội đồng lại phải chịu cảnh chung chồng với một cô ả đào.

Người chồng mua nhà và ở với vợ lẽ ở trên thành phố, hiếm khi lui lại quê nhà với vợ con, Kim Diệp và ba đứa con thơ phải chịu cảnh nheo nhóc. Trong một xã hội trọng nam khinh nữ, người đàn ông ra ngoài có năm thê bảy thiếp trong khi đó người phụ nữ chỉ biết cam chịu mà không dám vùng lên đấu tranh.

“Nhờ cái dịp ấy, cô Thanh Thủy mới hiểu cô Kim Diệp buồn rầu đến nỗi ốm là tại ông Lê Tấn Thành từ ngày đắc cử làm nghị-viên Hội Ðồng Quản Hạt, ông giao thiệp rộng, lên xuống Sài Gòn thường, rồi ông say đắm một cô mỹ nữ, tên là Ba Huyền, 22 tuổi, nhan sắc thiệt là xinh đẹp, mà tánh nết thiệt là lả lơi, mua một cái nhà tại Phú Nhuận mà ở với cô, sắm xe hơi cho cô đi chơi, mua hột xoàn cho cô trang điểm, ngày như đêm say sưa mê mẩn cùng duyên mới, không kể gì đến vợ hiền đức, con thơ ngây ở nhà.” – Lòng dạ đàn bà

Nếu như Kim Diệp mang nét đẹp của một người phụ nữ truyền thống thì cô tư Thanh Thủy lại là người có suy nghĩ và tính cách có phần hiện đại. Cô góa chồng, lại không có con nhưng không vì thế mà buồn rầu mà ngược lại còn lấy việc kinh doanh hột xoàn làm niềm vui trong cuộc sống.

Cô và Kim Diệp là bạn bè thân thiết từ lâu, khi nghe việc ông Hội đồng theo vợ lẽ mà bỏ bê gia đình, cô tư vô cùng tức giận và rơi nước mắt thương thay cho người chị của mình.

Cô giúp bà Hội đồng bằng cách khiến ông Nguyễn Tấn Thành hiểu được giá trị của gia đình và trở về với vợ con. Tuy nhiên, khi Kim Diệp ngỏ lời bảo cô về làm vợ lẽ cho ông Hội đồng, ban đầu cô nhíu mày tỏ vẻ phản đối nhưng khi chiếc xe đã đi khuất cô lại nở một nụ cười ngỏn ngoẻn.

Nụ cười ấy đã khiến độc giả phải suy ngẫm rằng cô tư Thanh Thủy có thực sự giúp Kim Diệp bằng tấm lòng của mình hay chỉ là thủ đoạn, mưu mô của một người phụ nữ với tham vọng đạt được tất cả.

“Cô Tư Thanh Thủy chau mày và ngó lơ, không đối đáp chi hết. Nhưng mà xe rút chạy, cô đứng ngó theo cho tới chừng xe quẹo khuất rồi, cô mới thủng thẳng trở vô nhà, miệng cười ngỏn ngoẻn.” – Lòng dạ đàn bà

Người phụ nữ cuối cùng trong tác phẩm là cô ba Huyền, là tình nhân của ông Hội đồng, cô có một vẻ đẹp lả lơi cùng giọng nói mê hoặc, điều này đã khiến ông Nguyễn Tấn Thành sa bẫy mà hết sức chiều chuộng.

Cô ba Huyền giấu giếm vô cùng khéo léo về thân phận thật của mình, cô vốn đã có chồng, là thằng du côn Bảy Cu, hắn bắt vợ mình phải đi lấy tiền của những gã trai khác để phục vụ cho những cuộc cá độ, cờ bạc của hắn

“Cô Ba Huyền ở trong buồng đi ra, mặt giồi phấn, môi thoa son, hai gò má ửng hồng, cặp chơn mày nhỏ rứt, tóc uốn vặn khu ốc, cổ đeo chuỗi lòng thong, mình mặc một bộ đồ khói nhang, chơn mang một đôi giày thêu cao gót, tai đeo một đôi bông xoàn thiệt lớn, tay xách một cái bốp da bọc nhung, miệng chúm chím cười có duyên, dầu thơm bay mùi bát ngát.” – Lòng dạ đàn bà

Nếu chỉ nhìn từ bên ngoài cô ba Huyền là một người đáng trách khi xen vào cuộc hôn nhân và phá vỡ hạnh phúc của một gia đình, tuy nhiên nếu có một cái nhìn sâu sắc độc giả có thể cảm nhận được nỗi thống khổ mà nhân vật phải chịu đựng, khi cô trở thành công cụ kiếm tiền cho một gã chồng tồi.

Lòng dạ đàn bà đã phơi bày những sự thật cũng như các góc khuất đen tối trong xã hội Việt Nam đương thời, đồng thời Hồ Biểu Chánh đã đưa ra một góc nhìn đa chiều về hình ảnh những người phụ nữ thời ấy để hiểu rõ hơn về những bi kịch họ đang phải đối mặt.

Ngọc Linh