Cách đây một giờ, tôi nhận được tin nhà thơ Du Tử Lê đã trút hơi thở cuối cùng tại nhà riêng ở Hoa Kỳ. Chỉ mới hơn một tháng trước, ông còn gửi cho tôi một chùm thơ theo yêu cầu của tôi để giới thiệu trên Viết & Đọc. Có lẽ Viết & Đọc là nơi cuối cùng ở Việt Nam công bố thơ ông trước khi ông rời bỏ thế gian.
Nhà thơ Du Tử lê đã phải rời bỏ đất nước ra đi. Ông phải sống một cuộc sống tha phương nhiều năm trời. Ông đã có những chuyến trở về cố hương nhưng tôi nghĩ không có chuyến trở về nào trọn vẹn. Nhưng chuyến trở về cố hương lần này của ông là chuyến trở về trọn vẹn nhất, bởi ông sẽ được yên nghỉ bình an mãi mãi trên đất mẹ và quên đi mọi buồn đau
Nhà thơ Du Tử Lê (Lê Cự Phách) sinh năm 1942 tại Kim Bảng, Hà Nam. Ông là tác giả của 70 tập thơ, văn xuôi. Ông học Đại học Văn khoa Sài Gòn, tu nghiệp báo chí tại Indianapolis, Indiana (1969). Giải thưởng Văn chương toàn quốc tại Sài Gòn năm 1973 (tập Thơ tình Du Tử Lê 1967-1972).
Cho tới nay, ông là nhà thơ châu Á duy nhất được phỏng vấn và có thơ đăng trên hai nhật báo lớn của Hoa Kỳ: Los Angeles Times (1983) và New York Times(1996).[1] Thơ ông cũng đã và đang được đưa vào giảng dạy, làm tài liệu nghiên cứu, đọc thêm tại một số trường đại học Hoa Kỳ và châu Âu.
Năm 1998, nhà xuất bản W. W. Norton, New York đã chọn Du Tử Lê vào một trong năm tác giả Việt Nam để in vào phần ‘Thế kỉ 20: thi ca Việt Nam’ khi tái bản tuyển tập World Poetry An Anthology of Verse From Antiquity to Our Present Time (Tuyển tập Thi ca thế giới từ xưa đến nay).
Trong cuốn Understanding Vietnam, tác giả, giáo sư Neil L. Jamieson đã chọn dịch một bài thơ của Dư Tử Lê viết từ năm 1964. Cuốn sách này sau trở thành tài liệu giáo khoa, dùng để giảng dạy tại các đại học Berkeley, UCLA, và Cambridge, London.
Ông cũng là nhà thơ có nhiều tác phẩm được phổ nhạc. Trong số đó có nhiều ca khúc nổi tiếng như của nhạc sĩ Phạm Đình Chương, với ‘Đêm nhớ trăng Sài Gòn’, ‘Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển’, ‘Quê hương là người đó’ (‘Xa nguồn yêu thương’), Trần Duy Đức với ‘Chỉ nhớ người thôi đủ hết đời’, ‘Em hiểu vì đâu chim gọi nhau’, Nguyên Bích với ‘Hiến chương yêu’, Đăng Khánh với ‘K. khúc của Lê’, Anh Bằng với ‘Khúc Thụy Du’, Phạm Duy với ‘Kiếp sau xin giữ lại đời cho nhau’, Hoàng Quốc Bảo với ‘Người về như bụi’, Từ Công Phụng với ‘Trên ngọn tình sầu’… Từ những ca khúc này, ông đã tuyển chọn để thực hiện 3 CD K Khúc của Lê năm 2001.
Viết & Đọc chuyên đề mùa thu 2019 vừa ra mắt đã giới thiệu chùm thơ 10 bài của ông với những phụ bản của nhà thơ, họa sỹ Đỗ Trung Quân.
Tôi xin đưa lên đây một số bài thơ trong chùm thơ đó để tưởng nhớ ông – một nhà thơ đã dâng hiến suốt đời cho thơ ca.
Xin cúi đầu vĩnh biệt ông
CHÙM THƠ DU TỬ LÊ
CHẲNG LỚN LAO NÀO HƠN CÔ ĐƠN.
cảm ơn kỷ niệm nuôi em lớn.
như bóng nuôi hình lúc thiếu nhau.
cảm ơn ngực ấm nuôi thương bạn.
giọt lệ nuôi tình sâu kiếp sau.
cảm ơn xa, vắng nuôi em lớn.
như lá nuôi rừng thuở thiếu niên.
cảm ơn chăn, gối cho mưa, nắng.
quá khứ như người có tuổi, tên.
cảm ơn định mệnh nuôi em lớn.
hạt giống u tình kia, tự tâm.
cảm ơn lênh láng / đêm / da, thịt.
những ngón tay thơm chọn lựa, mình.
cảm ơn thần thánh nuôi em lớn.
như gió nuôi trời lúc bão lên.
cảm ơn núi nhắc sông xa, nhớ.
chẳng lớn lao nào hơn cô đơn.
cảm ơn sách vở nuôi em lớn.
con chữ nuôi người trong giấc mơ.
hồn nuôi rưng rưng từng khối đá.
tôi trầm mình trong em, đời sau.
cảm ơn hiện tại không sau, trước.
CÕI TÔI,
cõi tôi, cõi nát, cõi tàn
cõi hoang mang, vội, cõi bàng hoàng, qua
cõi vui thân thể cỗi già
cõi lang thang mượn mái nhà hư, không
cõi xanh, cõi lạnh, cõi cùng
cõi con, muốn bỏ, cõi chồng, vợ, xa
cõi em muốn dạt chân về
cõi đau nhân thế, cõi thề thốt, quên
cõi nào, cõi thật ? tôi riêng ?
cõi đêm máu, chảy, cõi thương nhớ, trùng
cõi tôi, cõi mịt, cõi mùng
thôi em có ghé xin đừng nghỉ, lâu
cõi đời đó, có chi đâu!
ĐÊM TREO NGƯỢC TÔI DẤU CHẤM THAN!
mưa chưa đi khuất, ngày chưa tới
đêm, treo ngược tôi: dấu chấm than!
mùa hoen đôi mắt, như vừa khóc
gọi hết tàn phai, gõ một lần.
trời đem mây xuống neo chân sóng
gió hú đường bay ngang ngọn cây.
tử / sinh vốn dĩ như hình / bóng.
linh hồn nào còn quẩn quanh đây?
nến tôi cháy đỏ mùa chia, biệt
người ghé qua rồi, cũng bỏ đi
những con dế sớm khan, khô tiếng:
cũng tự chôn mình theo tiếng ve.
sương nhìn tôi xa dần sớm mai.
KHÚC THỤY DU
1.
như con chim bói cá
trên cọc nhọn trăm năm
tôi tìm đời đánh mất
trong vụng nước cuộc đời
như con chim bói cá
tôi thường ngừng cánh bay
ngước nhìn lên huyệt lộ
bầy quạ rỉa xác người
(của tươi đời nhượng lại)
bữa ăn nào ngon hơn
làm sao tôi nói được?
như con chim bói cá
tôi lặn sâu trong bùn
hoài công tìm ý nghĩa
cho cảnh tình hôm nay
trên xác người chưa rữa
trên thịt người chưa tan
trên cánh tay chó gặm
trên chiếc đầu lợn tha
tôi sống như người mù
tôi sống như người điên
tôi làm chim bói cá
lặn tìm vuông đời mình
trên mặt đất nhiên lặng
không tăm nào sủi lên
đời sống như thân nấm
mỗi ngày một lùn đi
tâm hồn ta cọc lại
ai làm người như tôi ?
2.
mịn màng như nỗi chết
hoang đường như tuổi thơ
chưa một lần hé nở
trên ngọn cờ không bay
đôi mắt nàng không khép
bàn tay nàng không thưa
lọn tóc nàng đêm tối
khư khư ôm tình dài
ngực tôi đầy nắng lửa
hãy nói về cuộc đời
tôi còn gì để sống?
hãy nói về cuộc đời
khi tôi không còn nữa
sẽ mang được những gì
về bên kia thế giới
thụy ơi và thụy ơi
tôi làm ma không đầu
tôi làm ma không bụng
tôi chỉ còn đôi chân
hay chỉ còn đôi tay
sờ soạng tìm thi thể
quờ quạng tìm trái tim
lẫn tan cùng vỏ đạn
dính văng cùng mảnh bom
thụy ơi và thụy ơi
đừng bao giờ em hỏi
vì sao mình yêu nhau
vì sao môi anh nóng
vì sao tay anh lạnh
vì sao thân anh rung
vì sao chân không vững
vì sao anh van em
hãy cho anh được thở
bằng ngực em rũ buồn
hãy cho anh được ôm
em, ngang bằng sự chết
tình yêu như ngọn dao
anh đâm mình, lút cán
thụy ơi và thụy ơi
không còn gì có nghĩa
ngoài tình anh tình em
đã ướt đầm thân thể
anh ru anh ngủ mùi
đợi một giờ linh hiển.
TRƯỚC KHI THÀNH QUÁ MUỘN.
cảm ơn em yêu dấu!
những ngày sống bên nhau.
em dịu hiền con suối,
theo tôi vào đời sau,
đêm nao rừng tóc, thơ,
bảo dưỡng tôi thuở đó.
cảm ơn em yêu dấu!
những ngày sống bên nhau,
em, vui phần khánh kiệt.
những mùa mưa xanh xao,
ta không một mái nhà,
vòng tay em vẫn, biếc.
cảm ơn em yêu dấu!
những ngày sống bên nhau,
em, từ tâm. tội nghiệp!
biển. gập ghềnh. vực sâu.
hải đăng. người chói lọi,
soi tìm tôi mỗi khuya.
(môi mím chặt buồn. đau.
miệng vẫn cười. thao thiết!)
hôm nay tôi thả tôi
chìm. sâu. trong mắt ấy.
hôm nay tôi bảo tôi
cách gì rồi cũng hết!
hãy cảm ơn cuộc đời:
– em và tôi, đã một.
yêu dấu, ngay phút này,
tôi ngỏ lời ơn em
trước khi thành quá muộn!
KHI TÔI CHẾT HAY ĐEM TÔI RA BIỂN
khi tôi chết hãy đem tôi ra biển
đời lưu vong không cả một ngôi mồ
vùi đất lạ thịt xương e khó rã
hồn không đi, sao trở lại quê nhà
khi tôi chết hãy đem tôi ra biển
nước ngược dòng sẽ đẩy xác trôi đi
bên kia biển là quê hương tôi đó
rặng tre xưa muôn tuổi vẫn xanh rì
khi tôi chết hãy đem tôi ra biển
và nhớ đừng vội vuốt mắt cho tôi
cho tôi hướng vọng quê tôi lần cuối
biết đâu chừng xác tôi chẳng đến nơi
khi tôi chết hãy đem tôi ra biển
đừng ngập ngừng vì ái ngại cho tôi
những năm trước bao người ngon miệng cá
thì sá gì thêm một xác cong queo
khi tôi chết hãy đem tôi ra biển
cho tôi về gặp lại các con tôi
cho tôi về nhìn thấy lệ chúng rơi
từ những mắt đã buồn hơn bóng tối.
khi tôi chết nỗi buồn kia cũng hết
đời lưu vong tận huyệt với linh hồn /.
(12-1977.)
