Nội dung bài viết
I. Những nét chính về tác giả – tác phẩm
1. Tác giả
– Nguyễn Đình Thi (1924 – 2003), quê ở Hà Nội.
– Ông không chỉ là một nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch mà còn là một nhà soạn nhạc và lí luận văn học nổi tiếng.
– Nguyễn Đình Thi là một trong những gương mặt tiêu biểu và có nhiều đóng góp cho sự đổi mới của nền văn học Việt Nam hiện đại.
+ Trước cách mạng, ông là thành viên của tổ chức Văn hóa – Cứu quốc.
+ Sau cách mạng, ông được bầu làm Tổng thư ký hội văn hóa cứu quốc; Từ năm 1958 – 1989, ông làm Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam; Từ năm 1995 ông là Chủ tịch Ủy ban toàn quốc liên hiệp các hội văn học nghệ thuật.
– Phong cách sáng tác: Câu thơ của ông phóng khoáng tự do, không câu nệ vần, thậm chí không vần nhưng vẫn giàu nhạc điệu.
2. Tác phẩm
a. Xuất xứ
– “Tiếng nói của văn nghệ” được viết vào năm 1948. Đây là giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp đang diễn ra vô cùng ác liệt. Đó cũng là thời kì mà Đảng và Nhà nước ta đang nỗ lực xây dựng một nền văn nghệ với phương châm: dân tộc – khoa học – đại chúng.
– Tác phẩm được in trong cuốn “Mấy vấn đề văn học” năm 1956.
b. Bố cục: Ba phần
– Phần một: Từ đầu đến “của tâm hồn”: Nội dung phản ánh của văn nghệ.
– Phần hai: Tiếp theo đến “tiếng nói của tình cảm”: Vai trò, ý nghĩa của văn nghệ đối với đời sống con người.
– Phần ba: Còn lại: Con đường đến với văn nghệ và sức mạnh diệu kỳ của nó.
c. Tóm tắt
Bám sát theo hệ thống luận điểm trong văn bản, ta có thể tóm tắt như sau:
Luận điểm một: Nội dung phản ánh của văn nghệ vừa là thực tại khách quan vừa là nhận thức, tư tưởng, tình cảm của người nghệ sĩ. Mỗi tác phẩm văn nghệ thể hiện một quan điểm sống của tác giả, có thể làm thay đổi cách nhìn, cách nghĩ của người đọc.
Luận điểm hai: Tiếng nói của văn nghệ rất cần thiết đối với cuộc sống, nhất là trong hoàn cảnh kháng chiến vô cùng gian khổ của dân tộc ta hiện nay.
Luận điểm ba: Văn nghệ có khả năng cảm hóa, có sức mạnh lôi cuốn kì diệu bởi nó là tiếng nói của tình cảm tác động tới mỗi người qua những rung cảm của trái tim.
II. Trọng tâm kiến thức
1. Nội dung phản ánh của văn nghệ
Nguyễn Đình Thi khẳng định: Tác phẩm nghệ thuật được xây dựng từ những chất liệu ở thực tại đời sống khách quan nhưng không phải là sự sao chép giản đơn. Khi sáng tạo một tác phẩm, người nghệ sĩ gửi vào đó một cách nhìn, một lời nhắn nhủ của riêng mình:
– Nội dung của tác phẩm văn nghệ là tư tưởng, tấm lòng của người nghệ sĩ gửi vào trong đó:. Nguyễn Đình Thi viết: Nghệ sĩ gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ, anh muốn đem một phần của mình góp vào đời sống chung quanh.
– Chứa đựng tất cả những vui buồn, yêu ghét, mơ mộng của nghệ sĩ và mang đến cho ta bao rung động, ngỡ ngàng trước những điều tưởng như bình thường, quen thuộc. Nguyễn Đình Thi đã lấy hai tác phẩm nổi tiếng của Nguyễn Du và Tôn-xtôi để chứng minh điều ấy.
– Nội dung của văn nghệ còn là rung cảm và nhận thức của từng người tiếp nhận. Nó sẽ được mở rộng, phát huy vô tận đến từng thế hệ người đọc, người xem.
– Văn nghệ tập trung khám phá, thể hiện chiều sâu, tính cách, số phận, tâm hồn của con người.
=> Nội dung chủ yếu của văn nghệ là hiện thực mang tính cụ thể, sinh động, là đời sống tình cảm của con người qua cách nhìn và tình cảm có tính cá nhân của người nghệ sĩ.
2. Vai trò, ý nghĩa của văn nghệ đối với đời sống con người
– Văn nghệ giúp cho chúng ta được sống đầy đủ hơn, phong phú hơn với cuộc đời và với chính mình.
– Trong những trường hợp con người bị ngăn cách bởi cuộc sống, tiếng nói của văn nghệ chính là sợi dây vô hình nối liền và buộc chặt họ với cuộc đời bên ngoài.
– Tiếng nói văn nghệ giúp cho những con người lam lũ, vất vả quên đi những cơ cực hàng ngày và nuôi dưỡng trong tâm hồn họ ước mơ và khát vọng vươn lên.
=> Những tác phẩm văn nghệ hay, giá trị luôn là những liều thuốc tinh thần chữa lành những vết thương và nuôi dưỡng đời sống tâm hồn, tình cảm thêm phong phú.
3. Con đường đến với văn nghệ và sức mạnh diệu kì của nó
– Sức mạnh của văn nghệ xuất phát từ nội dung và con đường mà nó đến với người đọc, người nghe.
– Tác phẩm văn nghệ đến với con người bằng tình cảm chân thành, giản dị, gần gũi. Nó chứa đựng tình yêu, niềm vui, nỗi buồn của con người chúng ta trong đời sống sinh hoạt thường ngày.
– Tư tưởng của nghệ thuật không khô khan, trừu tượng mà lắng sâu, làm lay động những cảm xúc, khai sáng nhận thức và tâm hồn con người qua con đường tình cảm.
– Đến với tác phẩm văn nghệ, chúng ta được sống, được yêu, ghét, vui buồn, đợi chờ,… cùng các nhân vật và người nghệ sĩ. “Nghệ thuật không đứng ngoài trỏ vẽ ta đường đi, nghệ thuật vào đốt lửa trong lòng chúng ta, khiến chúng ta tự phải bước lên con đường ấy”.
=> Bằng nội dung và cách thức riêng, đặc biệt của mình, văn nghệ đã góp phần giúp cho con người tự nhận thức về bản thân mình để khẳng định mình. Như vậy, văn nghệ với một cách tự nhiên đã làm nên những hiệu quả bền vững và sâu sắc.
III. Tổng kết
1. Nội dung
Tiếng nói của văn nghệ đã cho thấy sức mạnh của văn nghệ như sợi dây đồng cảm kỳ diệu giữa nghệ sĩ với bạn đọc thông qua những rung động mãnh liệt, sâu xa của trái tim. Văn nghệ giúp con người được sống phong phú hơn và tự hoàn thiện nhân cách, tâm hồn mình.
2. Nghệ thuật
– Bố cục văn bản “Tiếng nói của văn nghệ” chặt chẽ, hợp lý, cách dẫn dắt tự nhiên.
– Giàu hình ảnh, có nhiều dẫn chứng về thơ văn, về đời sống thực tế để khẳng định, thuyết phục các ý kiến, nhận định để tăng sức hấp dẫn cho tác phẩm.
– Giọng văn toát lên lòng chân thành, niềm say sưa, đặc biệt nhiệt hứng dâng cao ở phần cuối.
IV. Một số dạng đề tham khảo
Cấu 1.
“Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ.”
(Nguyễn Đình Thi, Tiếng nói của văn nghệ)
Suy nghĩ về ý kiến trên qua một số tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở.
Câu 2.
Trong bài Tiếng nói văn nghệ, Nguyễn Đình Thi có viết: “Một bài thơ hay không bao giờ ta đọc qua một lần mà bỏ xuống được. Ta sẽ dừng tay trên trang giấy đáng lẽ lật đi, và đọc lại bài thơ. Tất cả tâm hồn chúng ta đọc…”
Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy chứng tỏ rằng bài thơ Đồng chí của Chính Hữu là “Một bài thơ hay” như thế?
Câu 3.
“Nghệ thuật giải phóng được cho con người khỏi những biên giới của chính mình, nghệ thuật xây dựng con người, hay nói cho đúng hơn, làm cho con người tự xây dựng được”.
(Nguyễn Đình Thi, Tiếng nói của văn nghệ – Theo Ngữ văn 9, tập 2, tr.15)
Từ việc giải thích nhận định, hãy viết về một tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 9 đã giúp em “xây dựng được” chính mình.
Câu 4.
Trong văn bản Tiếng nói của văn nghệ (SGK Ngữ văn 9 – tập hai), Nguyễn Đình Thi viết: “Bắt rễ ở cuộc đời hàng ngày của con người, văn nghệ lại tạo được sự sống cho tâm hồn người”.
Qua hai tác phẩm “Sang thu” của Hữu Thỉnh và “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải, em hãy làm sáng tỏ nhận định trên.
Làm chủ kiến thức Ngữ văn 9 – Luyện thi vào 10
Tác giả: Phạm Trung Tình
