Nhà văn Nga N.Gogol, người cùng thời với Pushkin, đã từng nói: “Với Pushkin, thơ là thần thánh. Ông coi đó là điều rất đỗi thiêng liêng. Ông không bao giờ đưa đời tư của mình vào thơ một cách thiếu thận trọng. Nhưng những gì được nói lên trong thơ Pushkin lại đóng góp vào những câu chuyện đời của chính ông. Không ai có thể nhận ra điều ấy. Độc giả chỉ có thể cảm thấy những phần ngọt ngào trong từng vần thơ của ông mà thôi”. Những bài thơ Pushkin viết về những người phụ nữ mà ông yêu mến, cảm phục, về những người bạn cùng ông chia sẻ buồn vui, sau này đều trở thành những kiệt tác của nền thơ ca thế giới. Trong tất cả những bài thơ lấy cảm hứng từ người phụ nữ, có những bài thơ được mở đầu bằng tên của người phụ nữ là nhân vật chính trong thơ, nhưng có những bài thơ mà người đọc khó có thể nhận ra được những cái tên như thế khi chúng xuất hiện trong thơ ông. Vậy họ là ai?Phải chăng họ là những nàng thơ của Pushkin?
Những bài thơ về tình yêu nổi tiếng được viết dành cho Anna Kern. Nhạc sĩ Nga Mikhail Glinka đã sáng tác một bản romance dựa trên chính những lời thơ đó. Một bài thơ nổi tiếng khác được lấy cảm hứng từ Anna Olenia – người con gái Pushkin muốn lấy làm vợ. Lớn lên trong gia đình có bố là Viện trưởng Viện hàn lâm nghệ thuật thành Peterbua, Anna là cô gái có học vấn cao và không xa lạ với xã hội của những cá nhân kiệt xuất cùng thời với cô. Đầu năm 1829, Pushkin ngỏ lời với Anna nhưng bị cô từ chối. Pushkin viết một bài thơ thay lời chia tay với cô. Lấy cảm hứng từ bài thơ ấy, nhà soạn nhạc người Nga Dargomyzhsky đã sáng tác bản romance vẫn còn được khán giả yêu mến cho đến ngày nay.
Ngày nay, độc giả vẫn hướng sự chú ý đến những bản tư liệu viết về sự kiện xảy ra khi Pushkin ngỏ lời với Anna Olenia. Nadezhda Kondakova – nhà thơ, nhà nghiên cứu sự nghiệp sáng tác của Pushkin đã tìm và tiếp cận được một bản tư liệu được viết dựa trên cuốn nhật kí của Anna, mới được xuất bản ở Nga thời gian gần đây. Cuốn nhật kí viết rằng: Lời cầu hôn của Pushkin đúng ra đã được Anna đón nhận. Mọi tin tức xung quanh sự kiện này sẽ được làm rõ tại buổi họp mặt giữa Pushkin và gia đình Anna. Nhưng Pushkin đã đến muộn và không kịp dự buổi gặp gỡ ấy. Tuy nhiên, Pushkin đã có buổi nói chuyện riêng với cha của Anna. Cuốn nhật kí cũng cho biết: lúc ấy, Anna vừa vực dậy sau mối tình không thành với một người đàn ông khác nên chưa sẵn sàng cho đám cưới. Nadezhda Kondakova cho biết thêm: chính Pushkin cảm thấy điều gì đó không ổn nên đã chọn cách rút lui.
Alexei Wolf, một người bạn của Pushkin, đã nói: “Pushkin không phải tốn nhiều thời gian để hiểu tính cách những người mà ông gặp”. Trong số những người phụ nữ đứng đằng sau sự nghiệp thơ ca của ông, không chỉ có những thiên thần vừa đáng yêu, vừa tốt bụng. Anna Akhmatova – một nhà thơ nữ nổi tiếng đầu thể kỷ XX – từng nói: “Trong năm 1828 bên cạnh Pushkin không chỉ có một thiên thần là Olenia, mà còn có cả những bóng ma, đó là hai người phụ nữ Zakrevskaya và Sobanskaya. Sobanskaya chính là Karolina Sobanskaya, người có vẻ đẹp tuyệt mĩ từ miền Nam nước Nga – người đón nhận những tác phẩm đầy nhiệt huyết của ông. Trong suốt thập kỷ ấy, cô liên tục xuất hiện trong cuộc đời của Pushkin và mỗi lần cô xuất hiện là một lần khuấy động trong ông những cảm xúc mới mẻ. Pushkin viết cho Sobanskaya: “Hôm nay là ngày kỉ niệm 9 năm anh gặp em. Ngày đó là ngày quyết định của đời anh. Càng nghĩ nhiều về điều ấy, anh càng cảm thấy mình đã bị thuyết phục bởi một ý nghĩa rằng: anh sinh ra là để yêu em và đi cùng em”. Nhưng éo le thay, người phụ nữ ấy đã tố cáo thơ của Pushkin cho cảnh sát. Điều đó khiến cho Pushkin phải sống trong sự nghi ngờ và mỗi bước đi của ông đều bị người ta để ý. Độc giả thường liên tưởng cái tên Sobanskaya với một điều gì đó huyền bí trong tiểu sử của Pushkin. Họ ví đó là một tình yêu thầm kín – đó là những từ được mượn từ sự toàn tâm, toàn ý của Pushkin với bài thơ Poltava. Người đọc không chắc lắm về người được nói đến trong bài thơ ấy, và họ đã đưa ra một vài cái tên: Maria Raievskaya – con gái của viên đại tướng, người hùng trong cuộc chiến chống quân xâm lược Napoleon năm 1812, Maria Golitsyna, Sofia Pototskaya – một thành viên trong một gia đình quí tộc người Ba Lan, Natalia Kochubei – con gái của một quân nhân cấp cao, Elizaveta Vorontsova – vợ của bá tước miền Nam nước Nga. Mỗi người đều có vẻ đẹp và những câu chuyện đời khác nhau. Mỗi người đều được vinh dự nhắc đến trong những vần thơ thiên bẩm của Pushkin. Nhưng không ai trong số họ có thể dành cho nhà thơ một tình yêu không vị kỷ và bằng cả tấm lòng như Anna Wolf. Năm 1824, Anna Wolf đã chứng kiến tình yêu mãnh liệt của nhà thơ với Anna Kern. Theo Nadezhda Kondakova, Pushkin đã đón nhận tình yêu của Anna Wolf. Dù bản thân ông chưa từng trải qua cảm giác đam mê mạnh mẽ trong đời nhưng ông đã đem lại cho cô những giây phút hạnh phúc. Còn đối với Anna, tình yêu của cô giành cho nhà thơ còn mãi đến tận cuộc đời. Trong một bức thư đề ngày 16/10/1829, ngày mà Pushkin quyết định đến sống tại khu dinh thự Malinniki, cách thủ đô Matxcơva khoảng 200 km, ông viết: “Chỉ có ở Malinniki, tôi mới tìm được Anna Wolf”. Nhà thơ đã sống ở đó một tháng rưỡi. Làm việc ở Malinniki trong cảm giác hạnh phúc, Pushkin đã viết chương đầu của cuốn tiểu thuyết bằng thơ mang tên Evgheni Oneghin và rất nhiều những bài thơ khác. Một trong những bài thơ ấy có dòng viết rằng: Pushkin có mối quan hệ mật thiết với Anna Wolf. Nadezhda Kondakova kết luận: hơn một tháng sống trong khu vực tách biệt, dưới cùng một mái nhà với người phụ nữ yêu ông tha thiết. Có cần phải nói thêm điều gì? Những người yêu thơ Pushkin tin rằng: Pushkin đã liệt kê Anna Wolf vào “danh sách những người phụ nữ của Don Juan” – một câu chuyện hài do một người bạn của ông đề xuất.
Danh sách bao gồm 37 cái tên của 37 người phụ nữ chiếm được tình yêu của Pushkin và mang đến cho ông cảm hứng sáng tác. Danh sách được mở đầu và kết thúc với cái tên Natalia của hai người phụ nữ. Người ta cho rằng người thứ nhất là Countess Natalia, và người kia là Natalia Goncharova – vợ của ông. “Chết là về với cát bụi. Tôi sẽ kết hôn”. Đó là những lời đầu tiên trong mạch thơ được Pushkin sáng tác trong lúc xuất thần sau khi Natalia Goncharova xinh đẹp nhận lời cầu hôn của ông. Phải mất hai năm ông mới thuyết phục được gia đình cô đồng ý. Ông bà Goncharov không vội vàng đưa ra câu trả lời. Còn đối với Pushkin – một nghệ sĩ tự do tự tại phải từ bỏ thói quen làm việc độc thân thật chẳng dễ dàng gì.
Cuộc gặp gỡ Natalia Goncharova giống như trong tiểu thuyết. “Con đang yêu đến điên cuồng” là những lời Pushkin viết cho mẹ vợ của ông. Pushkin coi Natalia như một vị thánh và trong thơ ông, cô được sánh với Madona (hình tượng Đức mẹ đồng trinh). Trong những năm cuối cùng của cuộc đời – cũng là những năm sống cuộc sống vợ chồng với Natalia – nhà thơ với niềm đam mê thơ văn đã nhường chỗ cho một nhà lịch sử, một nhà tư tưởng, một nhà thống trị thơ ca được xem như có một không hai. Trong những tác phẩm sau này của Pushkin không thấy xuất hiện những người phụ nữ tỏa sáng. Vậy ai là người phụ nữ lý tưởng của nhà thơ? Nadezhda Kondakova đưa ra câu trả lời: “Đó chỉ là những hình ảnh trong tâm tưởng. Nhưng sự thật là Pushkin chưa bao giờ tự tạo ra tình yêu trong thơ của mình. Ông đã viết bằng chính niềm đam mê thúc giục. Và đây mới là điều làm độc giả đam mê thơ ông”
Nguồn: Khoa Ngữ văn Đại học Sư phạm Hà Nội
