Nội dung bài viết
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
– Nguyễn Thi tên khai sinh là Nguyễn Hoàng Ca (bút danh khác là Nguyễn Ngọc Tấn), quê ở xã Quần Phương Thượng (nay là xã Hải Anh), huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Sớm mồ côi cha từ năm mười tuổi, mẹ đi bước nữa, Nguyễn Thi phải chịu vất vả, tủi cực từ nhỏ. Năm 1943, một người anh đưa ông vào Sài Gòn. Năm 1945, ông tham gia cách mạng và sau đó gia nhập lực lượng vũ trang. Nguyễn Thi vừa cầm súng chiến đấu, vừa hăng hái tham gia hoạt động văn nghệ (vẽ tranh, soạn bài hát, sáng tác điệu múa,…).
– Năm 1954, ông tập kết ra Bắc, công tác ở Tạp chí Văn nghệ quân đội. Thời gian này ông viết truyện ngắn với bút danh Nguyễn Ngọc Tấn. Năm 1962, ông tình nguyện trở về miền Nam đánh giặc. Nguyễn Thi hi sinh ở mặt trận Sài Gòn, trong cuộc Tổng tấn công Tết Mậu Thân năm 1968.
– Sáng tác của Nguyễn Thi thuộc nhiều thể loại như thơ, bút ký, truyện ngắn, tiểu thuyết,… Các tác phẩm chính được sưu tầm trong cuốn Truyện và ký xuất bản năm 1978. Trong đó có những truyện nổi tiếng như Đôi bạn, Người mẹ cầm súng, Mẹ vắng nhà, Những đứa con trong gia đình,… ngoài ra ông còn có tập thơ Hương đồng nội viết năm 1950.
– Cuộc đời nhiều bất hạnh, hoàn cảnh riêng đầy éo le đã tạo nên ở Nguyễn Thi một tâm hồn giàu suy tư, hiểu đời, hiểu người sâu sắc. Ông đặc biệt gắn bó với nhân dân miền Nam bằng một tình cảm thuỷ chung giàu ân nghĩa mà ông muốn trút cả vào những trang viết của mình.
– Có thể nói Nguyễn Thi là một nhà văn của người nông dân Nam Bộ, những con người hồn nhiên, yêu đời, bộc trực, căm thù ngùn ngụt đối với quân cướp nước. Ông là cây bút có biệt tài phân tích tâm lý con người, có khả năng nhập sâu vào nội tâm nhân vật của mình, tạo nên những trang viết vừa giàu chất trữ tình vừa đầy chất sống hiện thực, với những hình tượng, những tính cách gân guốc, có cá tính mãnh liệt.
– Năm 2000 ông đã được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật.
2. Hoàn cảnh sáng tác
Những đứa con trong gia đình” của nhà văn Nguyễn Thi ra đời vào những năm mà cuộc chiến tranh chống đế quốc Mĩ và tay sai bước vào giai đoạn gay go, ác liệt tháng hai năm 1966. Khi đó Nguyễn Thi đang là phóng viên của Tạp chí Văn nghệ quân giải phóng, sau đó tác phẩm này được tuyển in trong tập truyện và kí 1978.
3. Tóm tắt tác phẩm Những đứa con trong gia đình
Truyện kể về gia đình anh giải phóng quân tên Việt. Việt sinh ra trong một gia đình có truyền thống cách mạng, ba mẹ đều bị giết dưới bàn tay của kẻ thù. Chính mối thù sâu sắc với Mĩ-Ngụy đã thôi thúc những đứa con trong gia đình càng khát khao chiến đấu để trả thù nhà, đền nợ nước. Trong một trận đánh, Việt bị thương, bị lạc đồng đội. Việt ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Cũng giống như những lần tỉnh dậy trước hồi ức quá khứ, hiện tại luôn đan xen nhau. Lần thức tỉnh thứ bốn của Việt, kí ức về má hiện về. Việt sợ bóng tối, sợ ma hơn sợ giặc. Dù bị thương nhưng phân biệt rất rõ đâu là tiếng súng nổ của ta, đâu là tiếng pháo giặc.
Việt nhớ lại cảnh hai chị em tranh nhau đi tòng quân Việt đòi đi nhưng chị Chiến không nghe, sau đó nhờ chú Năm phân giải, chú Năm nhất trí cho cả hai đi. Trước khi lên đường, chị Chiến lo thu xếp gia đình gửi em út sang nhà chú Năm, nhà cửa gửi cho các anh chị trong chi bộ làm nơi dạy học, bàn thờ gửi nhà chú Năm. Đoạn trích kết thúc bằng hình ảnh hai chị em Chiến, Việt khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm.
4. Ý nghĩa nhan đề Những đứa con trong gia đình
+ Nhan đề gợi cho người đọc hình ảnh những đứa con trong một gia đình có truyền thống có truyền thống cách mạng đang nói tiếp và phát huy con đường cách mạng lý tưởng của ông cha.
+ Nó cho ta thấy sự quen thuộc trong ngòi bút của Nguyễn Thi, nhà văn thường khai thác không gian nhỏ để tạo bối cảnh cho tác phẩm, thường là, một cái xã, một cái huyện, một cái xóm, một gia đình nhưng cái độc đáo ở chỗ ông chọn lăng kính của một gia đình để nhìn ra cả cuộc chiến đấu, cả dân tộc.
+ Cách nhìn ấy đã đi đến một phát hiện, một nhận định, đó là sự tiếp nối giữa truyền thống với hiện tại, hiện tại với quá khứ, sự hòa quyện giữa tình cảm gia đình với tình cảm cách mạng đã tạo lên sức mạnh tinh thần thiêng liêng của con người việt nam, dân tộc Việt Nam trong thời đại chống Mĩ.
+ Cuối cùng nhà văn Nguyễn Thi muốn ta nghĩ không chỉ có một gia đình mà là cả một tổ quốc đang hào hùng chiến đấu từ sức mạnh sinh ra từ nỗi đau thương cũng như “Rừng xà nu” thì “Những đứa con trong gia đình” được viết theo khuynh hướng mà ta gọi đó là chủ nghĩa anh hùng.
II. Trọng tâm kiến thức
1. Nhân vật Việt
– Việt là một chiến sĩ giải phóng quân sinh ra và lớn lên trong một gia đình nông dân giàu truyền thống cách mạng. Trong anh hội tụ những phẩm chất, tính cách cũng như vẻ đẹp tâm hồn cao đẹp đáng quý của nhân dân miền nam trong thời kì đánh mĩ. Mang mối thù sâu nặng với Mĩ-ngụy: ông nội và bố Việt điều bị giặc giết hại, mẹ Việt vừa phải vất vả nuooit con vừa phải đương đầu với bọn giặc và cuối cùng cũng chết vì bom đạn. Gia đình chỉ còn lại Việt, Chị Chiến, Chú năm, thằng út em và người chị nuôi lấy chồng xa. Việt và chiến hăng hái tòng quân đi giết giặc, vì nhỏ tuổi đồng đội hay gọi thân thiết là “cậu tư”. Anh rất gắn bó với đơn vị đặc biệt là tiểu đội trưởng Tánh, như tình ruột thịt. Ở Việt luôn sôi nổi một tinh thần chiến đấu, tiêu diệt địch quyết lập được nhiều chiến công như chị chiến để trả thù cho ba má.
– Tính cách Việt được hiện lên trong một hoàn cảnh đặc biệt. Khi đang chiến đấu ác liệt trong rừng cao su, anh đã hạ được một xe bọc thép của địch nhưng bị thương nặng và lạc đồng đội. Việt ngất đi và tỉnh lại nhiều lần, mỗi lần ngất đi tỉnh lại những dòng hồi ức ùa về những kỉ niệm thân thiết đã qua của anh về chị Chiến, về má, chú Năm… lại ùa về.
– Việt có nét riêng của một cậu con trai mới lớn, hồn nhiên, vô tư, ngây thơ và có phần nghịch ngợm:
+ Ta có thể dễ dàng nhận được những điều này qua việc anh hay tranh giành với chị Chiến chuyện bắn tàu giặc Mĩ trên sông Định Thủy hay kể cả việc tưởng như nhò nhặt là tranh công bắt ếch với chị. Đặc biệt là giành đi bộ đội với chị. Khi chị Chiến không cho đi, Việt đã bộc lộ hành động rất trẻ con của mình đó là “đá trái dừa rụng xuống mương cái đùng”.
+ Việt phó thác hết việc nhà cho chị lo toan. Trong đêm trước ngày lên đường ra trận, mặc cho chị Chiến lo toan, thu xếp chu đáo việc nhà thì Việt lại vô tư “lăn kềnh ra ván cười khì khì”, vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng bàn tay rồi ngủ quên lúc nào không hay”, chị Chiến bảo viết thư báo cho chị Hai, Việt thoái thác: Sắp đi tới nơi mà còn bắt viết thư.
+ Vào bộ đội, Việt mang theo chiếc ná thun như mang cả tuổi thơ và niềm yêu quý quê hương vào chiến trường.
+ Lúc bị thương ở khu rừng cao su, Việt không cảm thấy sợ hãi kẻ thù mà chỉ sợ “con ma cụt đầu ngồi trên cây xoài hay thằng chỏng thụt lưỡi” trong những câu chuyện kể, khiến anh lạnh gáy, sợ hãi đến nỗi thở dốc.
+ Cả cách thương chị của Việt cũng thật trẻ con làm sao khi anh giấu chị như giấu của riêng khi bị anh Tánh và đồng đội trêu chọc.
+ Và nổi bật cho cái tỉnh cách trẻ con ấy dường như là lúc nằm lại chiến trường anh tỏ ra rất kiên cường, không hề sợ hãi vậy mà đến khi gặp lại đồng đội thì lại òa khóc một cách ngon lành, khóc đó rồi lại cười đó.
+ Nguyễn Thi đã thành công trong việc xây dựng nhân vật Việt, một tính cách rất đỗi đời thường, đáng yêu, dễ mến lại vô cùng sinh động mà không hề bị gượng ép. Đó dường như đã trở thành dấu ấn khó quên trong lòng độc giả về nhân vật này.
– Việt hội tụ những phẩm chất, tính cách cũng như vẻ đẹp tâm hồn cao đẹp đáng quý của nhân dân miền Nam trong thời kì kháng chiến đánh Mĩ: yêu nước, căm thù giặc, bất khuất, kiên cường, giàu tình nặng nghĩa với quê hương, gia đình,…
– Việt là một chàng trai nhạy cảm và giàu tình cảm:
+ Khi bị thương nằm lại trên chiến trường, Việt cảm nhận âm thanh, không gian bên ngoài bằng giác quan. Chính tình yêu và sự gắn bó sâu nặng với quê hương, con người và sự vật đã giúp anh có nhiều trải nghiệm để nhận ra ngày hay đêm, tiếng pháo của ta hay của địch.
+ Anh yêu thương và gắn bó với gia đình sâu sắc. Trong những hồi ức, Việt nhớ lại hình ảnh của má hiện lên nơi chị Chiến và hình như anh có cảm giác má về đâu đây, về để dõi theo hai đứa con của mình giờ đã trưởng thành để ngày mai lên đường đánh giặc, chống Mĩ cứu nước và mặc dù đang bị thương nằm ở nơi chiến trường nhưng Việt luôn mong muốn gặp được má, rồi hình ảnh má bơi xuồng, xoa đầu Việt,… Anh cảm thấy thương má vô cùng, thương chị Chiến. Dường như đó chính là sức mạnh của tình mẫu tử, sức mạnh để anh vượt qua được khó khăn, thử thách lúc ấy, và có lẽ đó cũng là phần tươi đẹp sâu thẳm, thiêng liêng nơi tâm hồn Việt.
+ Chúng ta còn bắt gặp cả những dòng hồi ức về chú Năm với những câu hò, lời dặn dò trước khi Việt, Chiến ra đi, về cuốn sổ gia đình. Có lẽ chính tất cả những kỷ niệm ấy đã giúp cho Việt chiến thắng được cái chết và tìm lại đồng đội cho mình.
– Việt là một chiến sĩ dũng cảm, kiên cường:
+ Lúc nhỏ, Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc liệng đầu ba mà đá.
+ Lớn lên, dù vẫn chưa đủ tuổi nhưng Việt vẫn quyết chí đi bộ đội cầm súng giết giặc trả thù cho ba má. Khi chị Chiến không cho đi, Việt tức giận đá trái dừa xuống mương nói: Bộ mình chị biết trả thù à?. Khi nghe chị Chiến nhắc lại lời răn đe của chú Năm, Việt cười khì khì: chị có bị chặt đầu thì bị chứ tôi chừng nào mới bị chặt. Quyết tâm ấy còn thể hiện rõ trong nỗi căm thù nặng trĩu hai vai khi Việt cùng chị khiêng bàn thờ má sang nhà chú Năm: mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được vì nó đang đè nặng trên vai.
+ Khi xông trận, anh chiến đấu cũng cảm, kiên cường. Đi bộ đội được hai năm, chiến đấu dũng cảm anh đã dùng thủ pháo tiêu diệt được một xe bọc thép cảu địch lập lên chiến công mặc dù sao đó anh bị thương nặng ở hai mắt và ngất đi, chính điều này càng làm cho người đọc chúng ta thêm khâm phục trước sự gan dạ, dũng cảm của Việt.
+ Khi bị thương nặng, lạc đồng đội nhưng Việt vẫn luôn ở tư thế chiến đấu: đạn đã lên nòng, ngón tay còn lại sẵn sàng nổ súng và cố gắng bò về mặt trận nơi có anh em, đồng đội.
– Tỉnh dậy giữa đêm sâu thẳm, nghe tiếng súng đồng đội từ nơi xa, Việt vẫn cố gắng bò về hướng đó. Việt đã cố gắng bò đi được một đoạn, cây súng đẩy đi trước, hai cùi tay lôi tay của người theo. Việt cũng không ý thức được rằng mình đang bò đi, mà chính trận đánh đang gọi Việt đến.
– Cuối cùng, đồng đội đã tìm được Việt. Dù kiệt sức, Việt vẫn giữ tư thế sẵn sàng chiến đấu sinh tử với kẻ thù: một ngón tay của cậu vẫn còn nhúc nhích, một viên đạn đã lên nòng và chung quanh cậu, dấu xe bục thép cồn nằm ngang dục. Hình ảnh người lính bị thương vẫn giữ tư thế sẵn sàng chiến đấu đến hơi thở cuối cùng đã thể hiện được tính cách anh hùng của nhân vật.
– Việt trưởng thành trong cuộc chiến đấu, chứng tỏ anh đã sẵn sàng và xứng đáng viết tiếp tên mình vào dòng sông truyền thống cách mạng của gia đình.
2. Nhân vật chiến
– Những đứa con trong gia đình viết về những con người anh hùng sinh ra trong một gia đình có truyền thống anh hùng. Truyền thống anh hùng đó được kết tinh trong hình tượng nhân vật Chiến, đồng thời ở cô toát lên vẻ đẹp của người con gái Việt Nam thời đánh Mĩ.
– Chiến 18 tuổi, tính khí đôi lúc còn rất trẻ con: tranh công bắt ếch, tranh công bắn tàu giặc với em,… Song ở cô có cái duyên dáng của thiếu nữ: bịt miệng cười khi chú Năm cất tiếng hò, chéo khăn hờ ngang miệng, bắt đầu thích soi gương, đi đánh giặc vẫn có cái gương trong túi,…
– Những phẩm chất tiêu biểu trong nhân vật Chiến: Cô thương em nên cũng sớm biết nhường nhịn em, sớm biết tính toán lo toan liệu việc nhà. Thương cha mẹ (tâm trạng cô khi cùng em khiêng bàn thờ ba má đi gửi trước ngày tòng quân,…). Cô đọc còn chưa thạo nhưng rất chăm chỉ đánh vần.
– Chiến là một hình ảnh sinh động của người con gái Việt Nam trong cuộc sống đời thường những năm kháng chiến chống Mĩ.
+ Gan góc: có thể ngồi lì suốt buổi chiều đánh vần cuốn sổ ghi công gia đình của chú Năm.
+ Dũng cảm: cùng em bắn cháy tàu giặc.
+ Quyết tâm lên đường trả thù cho gia đình với lời nói như dao chém đá: Tao đã thưa với chú Năm rồi. Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: nếu giặc còn thì tao mất, vậy à.
=> Những phẩm chất đẹp đẽ của Chiến luôn được Nguyễn Thi miêu tả trong sự soi rọi với hình tượng người mẹ. Nhưng, nếu câu chuyện của gia đình Chiến là một dòng sông thì Chiến là khúc sông sau – Chiến rất giống mẹ nhưng cô đã khác mẹ ở hành động, quyết định vào bộ đội, quyết định cầm súng đi trả thù cho gia đình, quê hương.
