Ngày suy tàn của sách giấy?

Có một thời người ta lo lắng về sự cáo chung của sách giấy khi các phương tiện giải trí điện tử ra đời như vũ bão và kể cả việc đọc sách, người ta không cần phải đến thư viện hay ra hiệu sách mà vẫn có thể tìm đọc được những quyển sách lừng danh. Nhưng những dự đoán ấy có chính xác, khi một ngày nào đó sách giấy sẽ suy tàn?

Câu trả lời là “không”. Trải qua một thời kì phát triển mạnh mẽ của các phương tiện điện tử, đọc sách bằng máy, bằng các phiên bản ebook trên máy tính, điện thoại và các các thiết bị chuyên dùng thì sách giấy vẫn không mất đi thậm chí có những phục hồi đáng kể sau một thời gian bị các thiết bị điện tử làm suy yếu ít nhiều. Tôi sẽ nêu ra những lí do để sách giấy sẽ không bao giờ suy tàn dù văn minh con người có tiến xa đến mức như thế nào, hoặc là nếu có ngày diệt vong của sách giấy thì chắc vẫn còn xa lắm, khi nào tư duy và quan niệm của con người đã thay đổi hoàn toàn.

Thứ nhất, sách giấy là thứ hữu hình có thể cầm nắm, sở hữu thực sự được. Lí do này có vẻ đơn giản nhưng chính nó là yếu tố quan trọng nhất để có thể khẳng định rằng nó gần như sẽ vĩnh cửu. Khi ai đó nói rằng mình đọc sách rất nhiều, mình có một kho sách lớn thì làm thế nào để họ chỉ ra đươc điều đó: trưng ra một thư viện hoặc một tủ sách cực kì lộng lẫy và hoành tráng! Một thư viện hoặc một tủ sách lớn là thứ nhìn thấy được và rất có ý nghĩa, ít nhất là về mặt tinh thần. Có niềm vui nào sung sướng hơn dành cho những người ham đọc sách được dạo chơi trong thư viện hoặc ngắm nhìn những quyển sách quý trong giá sách cao chất ngất trong nhà của mình và rút ra một quyển ưng ý và ngồi thư thái đọc.

Một tủ sách trong nhà chính là một thứ tài sản, một vật trang trí sang trọng cho bất cứ người nào yêu tri thức và ham thích đọc. Bạn bảo bạn có nhiều sách bằng cách đưa ra một chiếc máy tính hoặc một thiết bị đọc sách ư? Điều này có thể chấp nhận được nhưng nó sẽ không bao giờ là một khoái cảm khi đó là những thứ không thể sờ nắm được. Có một kho sách trong máy tính đồng thời cũng… không có gì cả! Loài người luôn thích những thứ cụ thể, có thể sờ nắm trực tiếp. Sách giấy cho người ta một quyền sở hữu thiêng liêng mà các loại sách điện tử không thỏa mãn được. Người ta có khuynh hướng yêu quý một vật cụ thể hơn là vô hình. Nên mới có câu chuyện anh nhà giàu cất vàng trong két rồi thỉnh thoảng lại bỏ ra sờ ngắm, để thỏa mãn khoái cảm duy nhất là nó đang ở trong tay mình. Sách cũng thế, một giá sách truyền thống bao giờ cũng mang một giá trị cụ thể hơn một chiếc máy tính hoặc thiết bị đọc sách thông thường.

Thứ hai, sách giấy là một tài sản rất có giá trị. Những quyển sách giấy ngày càng càng đắt đỏ hơn, in bằng những loại giấy tốt, bìa đẹp nhưng không vì thế mà người ta ngừng mua. Ngay ở Việt Nam, một quốc gia hầu như không truyền thống ham đọc sách, số người mê sách rất ít thì vẫn có những nhóm người coi sách là tài sản thực sự. Các nhà sách chịu chơi đã thiết kế ra những bộ sách cho những người này. Ngay ở giai đoạn trước những năm 1945 ở toàn nước Việt và sau đó tiếp tục tồn tại ở Sài Gòn, đã có nhà sách làm ra những bộ sách đặc biệt, in trên giấy thượng hạng, có đánh số, chữ kí tác giả để dành cho những người yêu sách, chơi sách. Ví dụ cuốn “Tố Tâm”, một trong những cuốn tiểu thuyết hiện đại đầu tiên có tiếng vang lớn của văn học Việt ở lần xuất bản năm 1933 ngoài 2000 nghìn bản in giấy xốp thông thường thì có 5 bản bằng giấy Alpha đánh dấu từ 1 đến 5; 5 bản bằng giấy Vergé Baroque, đánh chữ từ A đến E. Còn bây giờ, sau một thời gian rất dài chỉ có những bộ sách in bằng giấy đen mủn, ít đầu tư về mặt mĩ thuật thì đã có những cuốn sách chất lượng kĩ thuật rất cao. Các công ti sách đình đám như Nhã Nam, Tao Đàn, Đông A… đã đầu tư những phiên bản sách giấy đặc biệt: bìa cứng, bìa da, giấy in thượng hạng, có đánh số thứ tự kèm chữ kí tác giả hoặc dịch giả.
Những bộ sách đó luôn có giá cao, bằng hai, ba hoặc nhiều hơn nữa so với một phiên bản sách thông thường. Tuy sách đắt nhưng vẫn có khá nhiều người muốn sở hữu những bộ sách này vì đơn giản ngoài giá trị nội dung của sách, nó là một thứ đồ trang trí cao cấp trong nhà, một tài sản có giá trị.

Nếu ai sành sỏi về sách thì đều biết những quyển sách cũ hay và quý luôn có giá trên trời, thậm chí một cuốn sách bằng gia sản của cả một đời người. Cuốn sách đắt nhất có thể kể đến bản thảo của họa sĩ kiêm nhà bác học vĩ đại người Ý: Leonardo da Vinci, cuốn “Codex Leicester” của ông có giá đến hơn ba mươi triệu đô la Mỹ và được một trong những người giàu có và nổi tiếng nhất thế giới Bill Gates, cha đẻ của công ti phần mềm khổng lồ Microsoft mua nó từ năm 1994. Những cuốn sách có giá trị cả cực lớn có thể kể thêm đến tập kịch “First Folio” của William Shakespeare, “Hiến pháp Hoa Kỳ” của George Washington, “Chuyện kể ở Canterbury” của Geoffrey Chaucer, “Các loài chim Mỹ” của John James Audubon… những cuốn sách này nếu quy ra tiền Việt chúng có giá trị đến hàng trăm tỉ đồng. Những cuốn sách cũ có liên quan tới Việt Nam cũng có giá trị rất lớn và quý hiếm ví như cuốn “Con rồng An Nam” của vua Bảo Đại, “Đại Nam quốc âm tự vị” của Huỳnh Tịnh Của, “Từ điển Việt – Bồ – La” của Alexandre de Rhodes, các phiên bản cổ của “Truyện Kiều”…

Sách giấy có sự và mĩ đặc biệt về hình thức thuật. Điều này thì chắc chắn những phiên bản sách điện tử không bao giờ có được. Một quyển sách giấy là công sức và trí tuệ của nhiều người và nếu người ta làm nó thật tâm huyết, nó có những sức quyến rũ đặc biệt.

Ví dụ, bạn đã bao giờ để ý đến chất lượng của giấy in sách chưa, có những loại rất kém như ngày xưa thường dùng đen, mỏng, dễ ố. Giờ thì đa số giấy in sách giấy trắng hơn và được phân thành rất nhiều loại khác nhau: ngà, trơn láng, xốp, dai… mà mỗi khi lựa chọn, người làm sách đều có những tính toán riêng cho từng đối tượng độc giả hoặc cân đối giá thành. Lại có những chi tiết thiên về kĩ thuật cũng mang lại cho sách giấy những nét riêng biệt: font chữ, sự co giãn dòng, cách đánh số trang và đặc biệt là bìa sách. Những người làm sách chuyên nghiệp thường làm bìa rất kĩ, chọn họa sĩ có uy tín, bìa sách phản ánh trúng nội dung sách, ấn tượng và hấp dẫn. Một cái bìa sách đẹp cũng góp phần không ít làm thành công cho sách. Xưa kia ở châu Âu người ta đóng bìa sách bằng da thật, một thứ vật liệu rất xa xỉ cho những cuốn sách nếu ở thời bây giờ. Hiện tại chỉ những cuốn sách đặc biệt mới được đầu tư một cái bìa da thật hoặc bìa cứng thượng hạng. Cái kẹp sách (bookmark) cũng được đầu tư, phiên bản thường là bìa giấy, cao cấp có thể bằng da…

Sách giấy mang lại cảm xúc nhiều hơn. Sách giấy mang lại những cảm xúc mà dân ghiền sách thường rất thích thú: mùi vị của giấy mới, những âm thanh sột soạt khi giở từng trang sách, những ghi chép bên lề hoặc gạch chân những đoạn thú vị. Thậm chí trong những quyển sách giấy người ta còn để những kí hiệu đầy bí hiểm. Đã có một câu chuyện về một người cất giấu một gia sản khổng lồ của anh ta trong sách. Anh ta đánh số những kí hiệu bí mật đồng thời là mật mã két cất giữ một tài sản lớn ở ngân hàng. Một độc giả mượn một quyển sách ở thư viện và tình cờ tìm thấy dãy kí hiệu ở quyển sách. Cảm thấy đây là điều bất thường, người ấy đã tìm kiếm những quyển sách khác của cùng tác giả mà anh ta nghi ngờ đọc giả trước đó đã cố tình lưu dấu. Sau khi tìm được tất cả các kí hiệu và dãy số cần thiết anh ta đã tìm ra một tài khoản và mã két một ngân hàng. Người đọc đó tìm đến ngân hàng và được biết chủ nhân của tài khoản đó đã mất và chưa có người thừa kế đến nhận và két vẫn được giữ nguyên. Khi mã số được tìm thấy dùng để mở két thì người ta thấy có một bức thư trong đó. Người chủ tài khoản di chúc rằng, người đầu tiên tìm thấy mã số bí mật trong những quyển sách anh ta đánh số, người ấy sẽ được hưởng gia tài. Và may mắn đã dành cho “mọt sách” kiên nhẫn và kì công kia. Những câu chuyện tương tự không bao giờ xảy ra với sách điện tử hoặc phiên bản ebook. Sách giấy sở hữu những khoái cảm về cảm xúc đặc biệt như đã nói ở trên và nhiều người nói với tôi rằng chính cái mùi của giấy in, cảm giác sờ vào trang giấy sột soạt, ngắm cái bìa sách hoặc những kỉ niệm đặc biệt trên đó như chữ kí của tác giả, lời đề tặng của bạn bè mà họ kiên quyết chọn sách giấy chứ không phải sách điện tử.

Và khoa học đã chứng minh rằng đọc sách giấy con người ta ghi nhớ tốt và thoải mái hơn hơn so với sách điện tử. Nhiều người đọc cho rằng các sách điện tử giống như một tệp tin mà người ta sẽ khó có những thao tác như đánh dấu, ghi chú hoặc làm một thứ gì đó mang tính cá nhân hoặc thú vui riêng lẻ. Khi cuộn các trang sách điện tử người ta ít có cảm giác được nghỉ ngơi hoặc chinh phục. Sách giấy mang cho ta cảm giác hữu hình của riêng mình còn sách điện tử thì không như thế.

Với tất cả những đặc điểm của sách giấy như nói ở trên và tôi tin rằng khi nào loài người vẫn còn những nhận thức về quyền sở hữu, cái đẹp, những cảm xúc đi cùng thì sách giấy vẫn còn có chỗ đứng vững trong đời sống nhân loại. Và với quan điểm có phần bảo thủ, thiên về cảm xúc của mình, tôi tin rằng sách giấy sẽ không bao giờ mất đi, ngày suy tàn của sách giấy sẽ không phải ở thời bây giờ.

Uông Triều